گونه شناسی کاسه های سفالین سلطان آباد در عصر ایلخانی از طریق تحلیل و تطبیق فرم بدنه و تزیینات

به سال 617 هجری، مغول ها در ادامۀ سلسله فتوحات خود به ایران رسیدند و خرابی های گسترده ای به بار آوردند. بسیاری از پایگاه های اصلی تولید سفال ایران ویران شد و هیچ گاه شکوه گذشته را به دست نیاورد. در سال های پایانی این قرن تولید سفال های زیرلعابی در ایران فزونی یافت که تحت عنوان کلی سفال سلطان آباد (منطقه ای در اراک) شناخته شده اند. نمونۀ این تولیدات را در یافته های کاشان، کرمان، بجنورد و یا مراکز دیگری می توان سراغ گرفت که هنوز یافته های باستان شناسی نمی تواند پاسخ دقیقی به محل دقیق تولید آن بدهد. به نظر می رسد با تکیه بر عناصر فرمی بتوان رهیافتی در مطالعۀ این گونه ها ارائه داد. در این پژوهش سعی شده است ویژگی ها و شاخص های کاسه های زیرلعابی در مواردی همچون فرم بدنه، ساختار ترکیب بندی نقوش و تزیینات از طریق مقایسه و تطبیق آنها در نمونه های مختلف استخراج و تقسیم بندی شوند. این مقاله بر آن است تا به این پرسش ها پاسخ گوید: شاخص های اختصاصی کاسه های زیرلعابی سلطان آباد چیست؟ و چه وجوه مشخص فرمی در مشاهدۀ این گونه ها وجود دارد؟ این پژوهش بر پایۀ مطالعات کتابخانه ای شکل گرفته و به شیوۀ توصیفی تحلیلی انجام شده است. نتایج حاصل نشان می دهد فرم بدنه ها در دو حالت کلی مخروطی حجیم و شیپوری با تقلید از سلادون چین ساخته شده اند و نقوش که طیف متنوعی از گیاهی، حیوانی، انسانی، ترکیبی، هندسی و نوشتاری را شامل می شوند به سه صورت کلی منتشر، دایره ای و شعاعی در متن کاسه ها قرار گرفته اند؛ همچنین خاستگاه برخی از نقوش تداوم سنت تصویری ایران بوده که از گذشته های دور به یادگار مانده است و برخی دیگر تحت تأثیر فرهنگ تصویری چین است.